ព្រះមុនីកោសល បណ្ឌិត យ៉ន សេង យៀត ជាបេក្ខជនខ្មែរមួយអង្គគត់ដែលទទួលបានអាហារូបករណ៍ទៅបន្តការសិក្សាស្រាវជ្រាវក្រោយថ្នាក់បណ្ឌិត (Postdoctoral research) នៅ សាកលវិទ្យាល័យ Harvard ក្នុងឆ្នាំ២០១៦។ ព្រះអង្គនឹងស្រាវជ្រាវពីទស្សនវិជ្ជា ព្រះពុទ្ធ រយៈពេលមួយឆ្នាំ ក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកដោយផ្តោតលើតួនាទីព្រះសង្ឃក្នុងការរក្សាសន្តិភាព នៅកម្ពុជាចាប់ឆ្នាំ១៩៩២ មកទល់សព្វថ្ងៃ។
ព្រះមុនីកោសលបណ្ឌិត យ៉ន សេង យៀត ពុំបានបញ្ឈប់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវទាំងក្នុងវិស័យពុទ្ធចក្រ និងអាណាចក្រនៅត្រឹមថ្នាក់បណ្ឌិតឡើយ ទោះបីជាព្រះសង្ឃបានបួសសិក្សារៀនសូត្រទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេសជ្រៅជ្រះហើយក្តី។ ព្រះសង្ឃបួសក្នុងវិស័យពុទ្ធចក្រជាង ២០ឆ្នាំមកនេះបានលះបង់ទាំងកម្លាំងកាយ និងកម្លាំងចិត្តដើម្បីរួមចំណែកលើកកម្ពស់ព្រះពុទ្ធសាសនាដែលជាសាសនារដ្ឋ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
មុនពេលព្រះអង្គបន្តការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធថ្នាក់ក្រោយបណ្ឌិតតាមរយៈអាហារូបករណ៍សាកលវិទ្យាល័យ Harvard នៅអាមេរិក ព្រះអង្គបានសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងចូលរួមសន្និសីទសាសនាអន្តរជាតិជាង៥០ប្រទេសទូទាំងពិភពលោក ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយលើកតម្កើងសាសនាព្រះពុទ្ធនៅកម្ពុជា។
ព្រះមុនីកោសល បណ្ឌិត យ៉ន សេង យៀត ជាលេខាផ្ទាល់ និងជាអ្នកបកប្រែភាសាថ្វាយសម្តេចព្រះអគ្គមហាសង្ឃរាជាធិបតី ទេព វង្ស អង្គនេះ បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រទស្សនវិជ្ជា ពីសាកលវិទ្យាល័យពុទ្ធសាសនា និងបាលីភាសា និងអនុបណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជាពីសាកលវិទ្យាល័យកល្យាណីយ៍ (Kelaniya) និងសញ្ញាបត្រទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ពីមជ្ឈមណ្ឌល Badaranaike Center for International Studies (BCIS), Colombo ប្រទេសស្រីលង្កាព្រមទាំងថ្នាក់បណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជាទៀតផង។
ឱកាសសិក្សា និងការចង់ចេះចង់ដឹងពីព្រះពុទ្ធ និងការកសាងសន្តិភាពនៅជំរំជនភៀសខ្លួនប្រធាន ពុទ្ធិសមាគមកម្ពុជរដ្ឋមានព្រះជន្មាយុ៤១ឆ្នាំព្រះវស្សាអង្គនេះ ពុំភ្លេចគុណញោមប្រុសស្រី និងពុទ្ធបរិស័ទដែលជួយជ្រោមជ្រែងឧបត្ថម្ភព្រះអង្គឲ្យបានបួសសិក្សារៀនសូត្របានជ្រៅជ្រះ មកទល់បច្ចុប្បន្នឡើយ។ ព្រះអង្គប្រសូត្រក្នុងត្រកូលគ្រួសារកសិករនៃស្រុកថ្មគោល ខេត្តបាត់ដំបងអង្គនេះ បានមានដីការម្លឹកពីការសិក្សាក្នុងអតីតកាលថា ព្រះអង្គបាន បួសសិក្សារៀនសូត្រ ក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួន ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៩១ រហូតមកទល់បច្ចុប្បន្ន។
ព្រះអង្គមានដីកាថា កាលនោះ ព្រះអង្គមានឱកាសសិក្សាទាំងព្រះធម៌ ភាសាបាលី និងភាសាអង់គ្លេស ក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនអង្គការសហប្រជាជាតិ។ «កាលនោះ អាត្មាតែងលឺអ្នកនៅក្នុងជំរំនិយាយពីប្រទេសអភិវឌ្ឍថា ដូចឋានទេវតា។ ដូច្នេះអាត្មាតែងស្រមៃរហូតដល់មានឱកាសទៅបន្តការសិក្សា នៅស្រីលង្កា»។ ព្រះអង្គ យ៉ន សេងយៀត កំពុងមានដីកាបញ្ជាក់មួយៗ ក្នុងកុដិ និងបណ្ណាល័យផ្ទុកសៀវភៅសិក្សាជាង ៣ពាន់ក្បាលរបស់ព្រះអង្គក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម នៅរាជធានីភ្នំពេញ។ អំឡុងពេលសិក្សាក្នុងឆ្នាំ ២០០៣ ដល់ ២០០៦ ព្រះអង្គមានតួនាទីជាប្រធានពុទ្ធិសមាគមសមណនិស្សិតខ្មែរ ស្រីលង្កាផងដែរ។
ព្រះអង្គពុំបានបញ្ឈប់ការសិក្សាត្រឹមកម្រិតនេះឡើយ ក្រោយព្រះអង្គបានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់ឧត្តម និងក្រោយឧត្តមសិក្សាជាង ៦ឆ្នាំនៅស្រីលង្ការួចនិមន្តត្រឡប់មកមាតុភូមិកំណើតវិញ។ ក្នុង ២០១០ ព្រះអង្គស្វះស្វែងរហូតទទួលសញ្ញាបត្រកម្រិតឧត្តម នៅសាលាភូមិន្ទរដ្ឋបាល និងឆ្នាំ ២០០៨ គ្រូពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សាទស្សនវិជ្ជា នៃក្រសួងធម្មការ និងសាសនា និងបណ្ឌិតវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ នៅរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ ២០១៤។
ការព្យាយាមសិក្សាស្រាវជ្រាវចង់ចេះចង់ដឹងជ្រៅជ្រះទាំងថ្ងៃយប់ក្នុងវិស័យពុទ្ធចក្រតាំងពីកុមារភាពរហូតមក នាំឲ្យព្រះអង្គបណ្ឌិត យ៉ន សេងយៀត មានចំណេះជំនាញ និងសមត្ថភាពកាន់កិច្ចការសិក្សាអប់រំព្រះសង្ឃកម្រិតឧត្តមសិក្សា ក្នុងក្រសួងធម្មការ និងសាសនា។ ក្នុងឆ្នាំ ២០០៦ ដល់ បច្ចុប្បន្ន ព្រះអង្គបានចូលកាន់តួនាទីជា សាកលវិទ្យាធិការរងពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ។ លើសពីនេះ ពីឆ្នាំ ២០១៣ ដល់បច្ចុប្បន្ន ព្រះអង្គព្រឹទ្ធបុរសរងភាសាអង់គ្លេស នៅ សាកលវិទ្យាល័យបញ្ញាសាស្ត្រកម្ពុជាថែមទៀត។
ក្រៅពីតួនាទីក្នុងវិស័យអប់រំនេះ ព្រះអង្គមានតួនាទីការងារផ្សេងទៀត ក្នុងនោះ រួមមាន ជាអគ្គលេខាក្រុមប្រឹក្សាអន្តរសាសនាសមាជិកប្រតិបត្តិនៃក្រុមប្រឹក្សាសាសនាពិភពលោក ដើម្បីសន្តិភាព ទទួលបន្ទុក បរិស្ថាន បុរីញ៉ូយ៉ក សហរដ្ឋអាមេរិក លេខាផ្ទាល់ និងជាអ្នកបកប្រែភាសាថ្វាយ សម្តេចព្រះអគ្គមហាសង្ឃរាជាធិបតី ទេព វង្ស សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជ និងប្រធានពុទ្ធិសមាគមកម្ពុជរដ្ឋ។
វាពុំមែនជាការចៃដន្យដែលនាំឲ្យព្រះអង្គមានចំណេះវិជ្ជាជ្រៅជ្រះខ្ពង់ខ្ពស់ ក្នុងវិស័យសាសនានោះទេ។ ព្រះអង្គមានដីកាពីមូលហេតុនាំឲ្យព្រះអង្គមានឆន្ទៈស្វះស្វែងសិក្សារៀនសូត្ររហូតមក ពីព្រោះព្រះអង្គចង់រួមចំណែកលើកកម្ពស់ពុទ្ធសាសនា និងអប់រំពុទ្ធបរិស័ទទាំងក្នុង និងក្រៅប្រទេស។ «យើងឃើញមនុស្សលង់ទឹកហើយ យើងមិនចេះហែលទឹក តើយើងចុះទៅជួយមនុស្សម៉េចកើត»? នេះជាដីការបស់ព្រះអង្គបណ្ឌិត យ៉ន សេងយៀត។
យ៉ាងណាមិញ កូនទីពីរចំណោមបងប្អូន៥នាក់ មានដីកាបន្តលើកឡើងពីពុទ្ធឱវាទយ៉ាងដូច្នេះថា៖«ព្រះពុទ្ធចង់ឲ្យអ្នកបួសក្នុងពុទ្ធសាសនា ព្រះសង្ឃចេះដឹងក្លាយជាវិញ្ញូជន។ ព្រះសង្ឃត្រូវតែអភិវឌ្ឍខ្លួនឲ្យចេះដឹង ជាមនុស្សមានបញ្ញា ដើម្បីចូលរួមជួយ អភិវឌ្ឍន៍សង្គមលើវិស័យពុទ្ធសាសនា ដើម្បីបង្រៀនព្រះសង្ឃក្មេង បង្រៀនពុទ្ធបរិស័ទ។ អាត្មា ខ្លួនឯងត្រូវតែចេះ»។ តែយ៉ាងណា ព្រះអង្គបានបន្តដីកាសង្កត់ធ្ងន់ថា៖«ព្រះពុទ្ធមិនបង្រៀនព្រះសង្ឃ ឲ្យទៅជាមនុស្សសម្បូរសប្បាយ ខាងទ្រព្យសម្បត្តិទេ»។
សាកលវិទ្យាល័យ Harvard បណ្តុះមនុស្សឲ្យមានចំណេះដឹង និងគុណធម៌ព្រះអង្គបណ្ឌិត យ៉ន សេងយៀត នឹងចាកចេញពីកម្ពុជាទៅសហរដ្ឋអាមេរិក នៅដើមខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦នេះ ដើម្បីបន្តការសិក្សាស្រាវជ្រាវថ្នាក់ក្រោយបណ្ឌិត រយៈពេលមួយឆ្នាំ នៅសាកលវិទ្យាល័យ Harvard។ វាពុំមែនជាការចៃដន្យឡើយដែលព្រះសង្ឃខ្មែរអង្គនេះមានឱកាស ទៅបន្តការសិក្សាក្រោយថ្នាក់បណ្ឌិតនៅគ្រឹះស្ថានសិក្សាល្បីល្បាញមួយនៅលើពិភពលោក។
ព្រះអង្គមានដីកាពីដំណើរស្នើអាហារូបករណ៍នេះថា ព្រះអង្គបានសរសេរគម្រោងសិក្សាស្រាវជ្រាវជាង ៣០ទំព័រ អំពីតួនាទីព្រះសង្ឃក្នុងការរក្សាសន្តិភាពនៅកម្ពុជា មុនពេលព្រះអង្គដាក់ឯកសារទាំងនោះ ស្នើសាកលវិទ្យាល័យ តាម Online ចំនួន ២លើក។
ព្រះអង្គពុំបានបោះបង់ចោលឱកាសអាហារូបករណ៍សាកលវិទ្យាល័យល្បីនេះឡើយ។ ផ្នែកសិក្សាសាសនានៃសាកលវិទ្យាល័យ Harvard បានលើកទឹកចិត្តឲ្យព្រះអង្គដាក់ពាក្យស្នើជាលើកទីពីរ។ ក្រៅពីការផ្តល់ឱកាសពីខាងសាលាហើយនោះ ទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធក៏ជួយជំរុញលើក ចិត្តព្រះអង្គផងដែរ។
ទោះបីជាមិនជោគជ័យការស្នើលើកដំបូង ព្រះអង្គមានដីកាតាមទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធដែលជំរុញឲ្យព្រះអង្គដាក់អាហារូបករណ៍ថា៖«អ្វីៗទាំងអស់ វាមិនទៀង។ ទ្រឹស្តី«មិនទៀង»នេះ ជួយអាត្មាច្រើនណាស់ កាលណាយើងស្ថិតក្នុងការងារកាន់តែធំ ទ្រឹស្តីនេះ ជួយយើងកាន់តែខ្លាំង មានន័យថា យើងរស់នៅតាមដំណាក់កាល។ យើងត្រូវប្រកាន់គោលការណ៍របស់យើង កាលណាយើងចង់គិតពីអ្វី វាត្រូវមានមូលដ្ឋាននៃការគិត»។
ដូចការស្នើអាហារូបករណ៍សិស្សនិស្សិតអាហារូបករណ៍ដទៃដែរ ព្រះអង្គត្រូវដាក់ឯកសារសិក្សា គម្រោងសិក្សា និងបទពិសោធន៍នានាជាលើកទីពីរ រហូតសាកលវិទ្យាសម្រេចផ្តល់ អាហារូបករណ៍ប្រគេនព្រះអង្គក្នុងឆ្នាំ ២០១៦នេះ។ ព្រះអង្គបានបង្ហើបថា ការងារសង្គម រួម ទាំងចំណេះជំនាញ និងបទពិសោធន៍ការងារជាង២០ឆ្នាំ ជួយព្រះអង្គឲ្យទទួលបានអាហារូបកណ៍នេះ។
«មតិយោបល់អាត្មា សម្រាប់អ្នកសិក្សាដែលប្រាថ្នាចង់ទៅកាន់សាលាធំលើពិភពលោកគួរ ណាស់តែរក្សាកំណត់ត្រាប្រចាំថ្ងៃ ហើយប្រឡូកឲ្យមែនទែនក្នុងកិច្ចការសង្គម ជួយសង្គម តាមរូបភាពណាក៏ដោយ។ បានតិចក្តី ច្រើនក្តី។ កិច្ចការសង្គមជាចំណែកមួយ ជួយអាត្មាឲ្យទទួលអាហារូបករណ៍»។ នេះជាដីកាណែនាំរបស់ព្រះអង្គបណ្ឌិត យ៉ន សេងយៀត។
ព្រះអង្គមានដីកាសង្កត់ធ្ងន់តាមទស្សនៈយល់ឃើញថា៖«សាលាធំៗគេឲ្យតម្លៃលើការងារទាំង នេះ ព្រោះគេចង់បណ្តុះមនុស្សឲ្យមានចំណេះដឹងហើយ មានគុណធម៌ទៀត។ គេសួរថា ពេលរៀនចប់តើយើងមានអ្វីជួយសង្គមជាតិវិញ»?
ក្រៅពីការងារសាសនាព្រឹក ព្រះអង្គតែងសិក្សាស្រាវជ្រាវពេលរសៀល ជាពិសេសពេលយប់អធ្រាត្រ។ «ដំណើរកន្លងមក អាត្មាព្យាយាម។ សម្រាប់អាត្មា ការសិក្សារៀនសូត្រ គឺយើងអនុវត្តតាមដំបូន្មាន របស់លោកគ្រូ។ លោកគ្រូប្រាប់ថា ក្នុងពុទ្ធសាសនា ពេលវេលានេះ វាទំពាស៊ីមនុស្ស មានន័យថា ពេលវេលាគ្រប់វិនាទីទាំងអស់ មានតម្លៃ។ បើយើងប្រើពេលវេលាគ្រប់វិនាទីទាំងអស់ឲ្យមានប្រយោជន៍ វានឹងឲ្យផល»។ ព្រះអង្គ យ៉ន សេងយៀត មានដីកាពីការព្យាយាមទាញប្រយោជន៍ពីពេលវេលា៕
សម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ គឺព្រះសង្ឃខ្មែរទី១ដែលត្រូវបានសាកលវិទ្យាល័យហាវឺដ (Harvard) ផ្តល់អាហារូបករណ៍ដេីម្បីសិក្សាកម្រិតថ្នាក់បណ្ឌិត Post Doctoral Research Fellowship លេីឯកទេសទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនា ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនចាប់តាំងពីសាកលវិទ្យាល័យបានបង្កើតក្នុងឆ្នាំ១៦១៣។
ទន្ទឹមនឹងភាពជោគជ័យដែលមោទនភាពនេះ លោក ព្រើន សុវង្ស ក៏បានសម្ដែងអបអរសាទរយ៉ាងក្រៃលែងចំពោះព្រះមុនីកោសល បណ្ឌិត យ៉ន សេង យៀត ព្រះសាកលវិទ្យាធិការរងនៃពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ ក្នុងការពារដើម្បីបញ្ជប់ការសិក្សាថា្នក់«ក្រោយបណ្ឌិត Post-Doctoral Research Fellowship » នៅសាកលវិទ្យាល័យ Harvard បានជាប់ជាស្ថាពរហើយ ក្រោយពីសិក្សាអស់រយ:ពេលជាង៣ឆ្នាំមកនេះ។